San hô là động vật hay thực vật vì sao? San hô ăn gì?

Bạn đã bao giờ tự hỏi: San hô là động vật hay thực vật? Với vẻ ngoài rực rỡ sắc màu, sống cố định dưới đáy biển như cây cối, không ít người lầm tưởng san hô là thực vật biển hay thậm chí là một dạng đá kỳ lạ. Không chỉ có màu sắc rực rỡ mà nó còn có thể sinh sản vậy thực chắc nó là gì? Trong bài viết này, cùng Rooty Trip khám phá bản chất thật sự của san hô – từ cấu trúc sinh học, cách chúng ăn uống, sinh sản cho đến vai trò quan trọng trong hệ sinh thái biển. Và bạn sẽ thấy rằng, san hô không chỉ là “trang sức” của đại dương, mà còn là trái tim sống giữ cho thế giới dưới nước luôn rực rỡ và cân bằng.

Giới thiệu chung về san hô

San hô là gì?

San hô là một nhóm sinh vật biển đặc biệt, thuộc ngành ruột khoang (Cnidaria), cùng họ hàng với sứa và hải quỳ. Mặc dù có vẻ ngoài giống như thực vật hoặc đá, nhưng thực chất san hô là động vật không xương sống sống cố định dưới đáy biển. Một khối san hô mà ta thường thấy thực chất là tập hợp của hàng ngàn cá thể nhỏ gọi là polyp san hô.

Mỗi polyp là một sinh vật riêng biệt có hình dạng như chiếc túi nhỏ, miệng ở giữa được bao quanh bởi các xúc tu. Chúng tiết ra canxi cacbonat (CaCO₃) để tạo thành bộ khung cứng, giúp bảo vệ cơ thể và hình thành nên các rạn san hô.

San hô chủ yếu phân thành 2 loại:

• San hô cứng: Có bộ xương được tạo thành từ hỗn hợp sinh học của can-xi các-bon-nát, đây là thành phần chính trong việc tạo thành rạn san hô.
• San hô mềm: Khác hẳn với san hô cứng, san hô mềm không có các bộ xương cứng can-xi các-bon-nát (skeleton) mà chỉ có các gai xương (Sclerites) chứa khoáng chất canxi, sống trong vùng nước tối, hay có dòng chảy và ánh sáng không quá mạnh.

San hô có 2 loại: San hô cứng và san hô mềm

Đặc điểm hình thái và môi trường sống của san hô

San hô có hình dạng rất đa dạng và bắt mắt: có loài trông như cành cây, có loài hình dạng như tấm thảm, hình chén hay khối cầu. Chúng có màu sắc rực rỡ nhờ mối quan hệ cộng sinh với tảo lục đơn bào zooxanthellae – một loại tảo sống bên trong cơ thể polyp, giúp san hô quang hợp và cung cấp dinh dưỡng.

San hô chủ yếu sinh sống ở các vùng biển nhiệt đới và cận nhiệt đới, nơi có nước biển ấm, trong và nông. Điều kiện lý tưởng cho sự phát triển của san hô là:

• Nhiệt độ nước: 23–29°C
• Độ sâu: 1–30 mét
• Nước trong và ít chất dinh dưỡng (oligotrophic)

San hô thường được tìm thấy nhiều ở các khu vực như: Biển Đỏ, Đại Tây Dương, Caribe, Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, đặc biệt nổi bật là các rạn san hô lớn như Great Barrier Reef (Úc) hay rạn san hô Phú Quốc, Nha Trang, Côn Đảo (Việt Nam).

San hô là động vật – Giải thích khoa học

Cấu trúc polyp và chức năng sinh học

San hô là động vật không xương sống, sống theo từng cụm, tạo thành tập hợp gọi là rạn san hô. Đơn vị cơ bản của san hô là polyp, một cơ thể hình trụ nhỏ có miệng nằm ở trung tâm, bao quanh bởi các xúc tu mềm có khả năng bắt mồi và phản ứng với môi trường.

Mỗi polyp được bao bọc bởi một lớp xương đá vôi cứng do chính nó tiết ra, gọi là bộ khung canxi cacbonat (CaCO₃). Chính sự phát triển liên tục và tích tụ của hàng triệu polyp trong hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm, đã tạo nên những rạn san hô khổng lồ.

Về mặt sinh học, polyp san hô có:

• Hệ thần kinh đơn giản dạng lưới, không có não.
• Miệng đồng thời là hậu môn, nối với khoang tiêu hóa.
• Tế bào châm (cnidocyte) trên xúc tu giúp làm tê liệt con mồi nhỏ hoặc phòng vệ.

Chúng không di chuyển như nhiều loài động vật khác, mà sinh sống cố định tại một vị trí, chủ yếu phát triển theo chiều rộng hoặc chiều cao nhờ sinh sản vô tính (nảy chồi).

San hô là đông vật

Cách san hô bắt mồi và tiêu hóa thức ăn

Dù sống cố định, san hô vẫn bắt mồi như những loài động vật thực thụ. Vào ban đêm, các xúc tu của polyp mở rộng ra để bắt các sinh vật phù du nhỏ trôi theo dòng nước. Khi con mồi chạm vào xúc tu, các tế bào châm tiết ra chất độc làm tê liệt nạn nhân.

Con mồi sau đó được đưa vào miệng, đi vào khoang tiêu hóa trong cơ thể polyp, nơi enzyme tiêu hóa sẽ phân giải chất hữu cơ thành chất dinh dưỡng mà san hô hấp thụ.

Bên cạnh việc bắt mồi, phần lớn năng lượng của san hô lại đến từ mối quan hệ cộng sinh với tảo zooxanthellae – loài tảo có khả năng quang hợp. Tảo sống trong mô của san hô, cung cấp dinh dưỡng cho chúng thông qua quá trình quang hợp, đồng thời hấp thụ chất thải từ san hô để phát triển.

Mối quan hệ “đôi bên cùng có lợi” này là một trong những lý do khiến san hô phát triển mạnh mẽ ở những vùng biển trong, giàu ánh sáng mặt trời.

Vì sao san hô thường bị nhầm là thực vật?

Mối quan hệ cộng sinh với tảo zooxanthellae

Một trong những lý do khiến nhiều người cho rằng san hô là thực vật, đó là vì chúng mang màu sắc sặc sỡ và thường sống cố định như cây cối. Tuy nhiên, lý do chính nằm ở mối quan hệ cộng sinh chặt chẽ giữa san hô và tảo zooxanthellae.

Tảo zooxanthellae là một loại vi tảo có khả năng quang hợp, sống bên trong các mô của polyp san hô. Nhờ ánh sáng mặt trời, tảo tổng hợp chất dinh dưỡng và cung cấp đến 90% năng lượng mà san hô cần để tồn tại và phát triển. Đổi lại, tảo nhận được nơi cư trú an toàn và hấp thụ chất thải từ san hô để làm nguyên liệu quang hợp.

Sự cộng sinh này làm cho san hô phụ thuộc nhiều vào ánh sáng mặt trời, điều thường thấy ở thực vật. Thêm vào đó, tảo còn là nguyên nhân tạo nên màu sắc rực rỡ của san hô – khiến chúng càng dễ bị nhầm là “hoa của đại dương”.

San hô cộng sinh với tảo zooxanthellae

Khả năng sinh sản và hình dạng giống thực vật

Một lý do khác khiến san hô dễ bị hiểu lầm là thực vật là hình dạng và cấu trúc bên ngoài. Nhiều loài san hô có hình thù như những cành cây, bụi rậm, thảm cỏ hay nấm khổng lồ. Các dạng này không chỉ giúp chúng sinh trưởng hiệu quả hơn mà còn gia tăng diện tích tiếp xúc ánh sáng, hỗ trợ quá trình quang hợp từ tảo cộng sinh.

Về mặt sinh sản, san hô có thể sinh sản vô tính, giống như thực vật, thông qua quá trình nảy chồi – một polyp mới mọc ra từ polyp mẹ (giúp tăng diện tích rạn san hô). Tuy nhiên, san hô cũng sinh sản hữu tính, giải phóng trứng và tinh trùng vào nước biển trong một sự kiện đồng loạt được gọi là spawning – hoàn toàn đặc trưng của động vật.(giúp tăng tính đa dạng về bộ gen và tạo thành các rạn san hô mới)

Chính sự kết hợp giữa cách sống cố định, ngoại hình giống cây, khả năng sinh sản đa dạng và mối quan hệ cộng sinh với tảo đã tạo nên hiểu lầm phổ biến: san hô là thực vật. Trên thực tế, khoa học đã khẳng định chắc chắn – san hô là động vật.

Vai trò của san hô trong hệ sinh thái biển

Ngôi nhà dưới đáy đại dương

Tạo môi trường sống cho nhiều loài sinh vật

San hô không chỉ là một sinh vật biển độc đáo mà còn đóng vai trò là “ngôi nhà dưới đáy đại dương” cho hàng ngàn loài sinh vật khác nhau. Các rạn san hô cung cấp nơi cư trú, nơi sinh sản và nguồn thức ăn cho rất nhiều loài như cá rạn, sao biển, mực, tôm, cua và nhiều sinh vật phù du.

Mặc dù chỉ chiếm chưa đến 1% diện tích đáy biển, nhưng rạn san hô hỗ trợ hơn 25% đa dạng sinh học biển toàn cầu – một con số ấn tượng và không thể thay thế. Sự hiện diện của san hô giúp duy trì sự cân bằng và phong phú của chuỗi thức ăn trong đại dương.

Bảo vệ bờ biển và duy trì đa dạng sinh học

Một chức năng quan trọng khác của san hô là bảo vệ đường bờ biển khỏi tác động của sóng lớn và bão biển. Các rạn san hô hoạt động như một “tường chắn tự nhiên”, giúp giảm tốc độ và năng lượng của sóng, từ đó hạn chế hiện tượng xói mòn, sạt lở đất và thiệt hại cho các vùng ven biển.

Ngoài ra, san hô còn góp phần điều hòa dòng chảy, ổn định hệ sinh thái biển và lưu giữ đa dạng gen quý giá – cực kỳ quan trọng trong nghiên cứu y học, công nghệ sinh học và bảo tồn thiên nhiên.

Tuy nhiên, hiện nay san hô đang bị đe dọa nghiêm trọng bởi biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường, đánh bắt cá bằng chất nổ và du lịch thiếu kiểm soát. Hiểu được vai trò thiết yếu của san hô chính là bước đầu tiên để hành động bảo vệ chúng.

Những điều thú vị về san hô

San hô có thể phát sáng trong bóng tối

San hô có thể phát sáng trong bóng tối

Một số loài san hô sở hữu khả năng đặc biệt: phát quang sinh học (bioluminescence) – nghĩa là chúng có thể tỏa sáng trong bóng tối dưới ánh sáng cực tím hoặc ánh sáng xanh lam. Hiện tượng này xảy ra nhờ các protein huỳnh quang có trong mô san hô, giúp chúng phản xạ ánh sáng, tạo nên những sắc màu rực rỡ và huyền ảo dưới đáy đại dương.

Không chỉ đẹp mắt, khả năng phát sáng còn có thể đóng vai trò bảo vệ san hô khỏi tác động của ánh sáng mặt trời cường độ cao, hoặc thu hút tảo cộng sinh đến cư trú. Các nhà khoa học cũng đang nghiên cứu ứng dụng của hiện tượng này trong y học và công nghệ sinh học.

Tuổi thọ và tốc độ phát triển của san hô

San hô là một trong những sinh vật sống lâu đời nhất hành tinh. Một số rạn san hô đã tồn tại hàng nghìn đến hàng chục nghìn năm, như rạn san hô Great Barrier ở Úc – được hình thành cách đây hơn 20 triệu năm.

Tuy nhiên, tốc độ phát triển của san hô lại rất chậm. Trung bình, mỗi năm chúng chỉ phát triển thêm từ 1 đến 3 cm, tùy theo loài và điều kiện môi trường. Điều đó có nghĩa là mỗi lần rạn san hô bị tàn phá, phải mất hàng trăm năm để phục hồi – nếu điều kiện cho phép.

Chính vì sự mong manh và chậm phát triển này mà san hô cần được bảo vệ nghiêm ngặt, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu, nước biển nóng lên và các hoạt động du lịch thiếu kiểm soát đang khiến nhiều rạn san hô chết hàng loạt.

Vậy san hô là động vật hay thực vật? – Câu trả lời chính xác là san hô là động vật không xương sống, sống cố định và có cấu trúc độc đáo, mang lại vô vàn giá trị sinh học, sinh thái và thẩm mỹ cho đại dương.

San hô là biểu tượng của sự sống bền vững, là nền móng cho hàng triệu sinh vật biển và là “lá chắn” tự nhiên cho bờ biển. Nhưng cũng chính vì thế, chúng cực kỳ mong manh và dễ tổn thương. Mỗi hành động nhỏ của chúng ta hôm nay – từ du lịch có trách nhiệm, giảm rác thải nhựa, đến ủng hộ các dự án bảo vệ biển – đều có thể góp phần bảo vệ những rạn san hô quý giá này.

Hãy để san hô tiếp tục rực rỡ trong lòng đại dương – và trong cả nhận thức của mỗi chúng ta!